PRAWO BIBLIOTECZNE W POLSCE

        PRAWO BIBLIOTECZNE - czyli ustawodawstwo biblioteczne, jest to zbiór aktów normatywnych (ustaw, dekretów, uchwał, rozporządzeń, zarządzeń, norm państwowych, itp.) dotyczących organizacji i funkcjonowania bibliotek.

        Prawo biblioteczne jest wyrazem polityki bibliotecznej, nadającej bibliotekom kierunek w realizacji ich celów i zadań.

        Pierwszy znany akt prawny w Polsce z zakresu prawa bibliotecznego pochodził z 1780 roku i dotyczył egzemplarza obowiązkowego dla Biblioteki Wileńskiej i Biblioteki Narodowej. Prawo biblioteczne w Polsce zaczęło się kształtować w okresie szczególnego ożywienia życia umysłowego w drugiej połowie XVIII wieku.

        Uniwersał w 1773 roku, a nieco później ustawa Sejmu Grodzieńskiego z 1793 roku oddawały pod zarząd Komisji Edukacji Narodowej wszystkie biblioteki z wyjątkiem kościelnych i prywatnych, czyli w zasadzie były to biblioteki szkolne. W 1774 roku z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej, Sejm uchwalił ustawę o przejęciu przez państwo Biblioteki Załuskich. Była to jedna z pierwszych w Europie - Biblioteka Narodowa. W 1780 roku uchwalono ustawę przyznającą Bibliotece Narodowej i Bibliotece Wileńskiej egzemplarz obowiązkowy.

        Komisja Edukacji Narodowej wydała wiele przepisów dla bibliotek, m. in. w sprawach:

• obowiązku zakładania bibliotek dla uczniów i nauczycieli we wszystkich szkołach ( także i prywatnych),
• publicznej dostępności bibliotek szkół głównych,
• specjalnego personelu w bibliotekach szkolnych,
• ścisłego powiązania działalności bibliotek z programem szkolnym,
• stałych dotacji na uzupełnianie zbiorów,
• sprzedaży dubletów i przeznaczania uzyskanych środków na uzupełnianie zbiorów oraz wizytacji bibliotek.

        Prace Komisji zostały przerwane utratą niepodległości. Wszelkie prace dotyczące bibliotek, podjęła od 1807 roku Izba Edukacyjna Księstwa Warszawskiego, a po 1815 roku Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Kongresowego. W 1821 roku S.B.Linde złożył do Komisji projekt w sprawie powołania Generalnej Dyrekcji Bibliotek. Został on prawnie usankcjonowany dopiero w 1862 roku w Królestwie Polskim. Była to ustawa o wychowaniu publicznym, której art.359 oddawał zarząd Biblioteki Głównej w Warszawie i wszystkich bibliotek przy zakładach naukowych „Dyrektorowi Honorowemu Bibliotek”. Wypadki dziejowe przesunęły realizację tej ustawy w Królestwie Polskim.

        Najważniejsze akta prawa bibliotecznego z okresu międzywojennego dotyczyły:

• organizacji bibliotek szkół wyższych -1920 rok
• powstania Biblioteki Narodowej w Warszawie- 1928 rok
• egzaminów państwowych I i II stopnia w państwowej służbie bibliotecznej - 1930 rok
• egzemplarza obowiązkowego druków dla bibliotek
• gospodarki drukami zbędnymi - 1932, 1936 rok
• scalania czasopism szczątkowych oraz wypożyczania międzybibliotecznego i międzynarodowego stosownie do zaleceń IFLA - 1939 rok

        W sprawie zakładania bibliotek powszechnych ukazał się okólnik ministra spraw wewnętrznych w 1937 roku zalecający tę akcję samorządom. W latach 1921- 1939 opracowano projekty ustawy bibliotecznej, która regulowała sprawy bibliotek oświatowych, nie doczekała się ona jednak realizacji. Staraniem Związku Bibliotekarzy wydano jednolitą instrukcję katalogowania.

        Nową erę w prawie bibliotecznym zapoczątkowała Polska Ludowa. Wobec zniszczeń dokonanych w zbiorach przez drugą wojnę światową najpilniejszą sprawą było zabezpieczenie rozproszonych i opuszczonych księgozbiorów - okólnik Ministra Oświaty z końca 1944 i z 1945 r. Opiekę nad książką zabytkową zapewniały: zarządzenie Ministra Oświaty z 27 maja 1945 r oraz dekret z 1 marca 1946 r. Powołano 20 września 1945 r. na okres dwóch lat Radę Książki jako organ doradczy Ministra Oświaty oraz dekretem z 22 marca 1946 r. Państwowy Instytut Książki. Minister Oświaty powołał rozporządzeniem z 12 marca 1946 r. Naczelną Dyrekcję Bibliotek. Przełomowe znaczenie dla bibliotekarstwa polskiego miał Dekret o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi z 17 kwietnia 1946 r. Uznając wszystkie biblioteki i zbiory za narodowe mienie kulturalne, mające służyć dobru ogólnemu, ustanawiał nad nimi nadzór państwa, tworzył z bibliotek naukowych, szkolnych i powszechnych ogólnokrajową sieć biblioteczną, nad którą nadzór oddawał Ministerstwu Oświaty oraz zapewniał bibliotekom środki utrzymania i rozwoju z funduszów samorządowych i państwowych. Gwałtowny rozwój bibliotekarstwa i czytelnictwa spowodował konieczność wydania w latach następnych szeregu aktów prawnych, które zmieniały początkowe postanowienia lub dążyły do uregulowania nowych zjawisk w życiu bibliotek. Ustawa z 31 października 1951 r. przeniosła nadzór nad bibliotekami z Ministerstwa Oświaty na Ministerstwo Kultury i Sztuki - zostało to potwierdzone ustawą z 16 lutego 1961 r. W tym czasie powstało kilka ustaw, uchwał i rozporządzeń dotyczących bibliotek, jedną z ważniejszych było rozporządzenie Rady Ministrów z 22 kwietnia 1967 r. - Dziennik Ustaw nr 14 poz.63. Ustawa z 9 kwietnia 1968 r. uchyliła przepisy dekretu z 1946 r. i sankcjonowała stan organizacyjny ukształtowany w przeszłych latach, określała obowiązki Ministra Kultury i Sztuki w zakresie ustalania szczegółowych zasad polityki bibliotecznej i nadzoru nad ich stosowaniem, wyraźniej niż jakikolwiek poprzedni przepis określała zawód bibliotekarski, ustalała przepisy w sprawie Biblioteki Narodowej oraz egzemplarza obowiązkowego.

        Wydarzenia społeczno - polityczne w naszym kraju i zmiany ustrojowe spowodowały również zmiany w ustawodawstwie, w tym również bibliotecznym. Szkołę polską objęła reforma. Powstała nowa Ustawa O Systemie Oświaty z dnia 7 września 1991 r. która między innymi mówi o konieczności powstawania bibliotek szkolnych: „Do realizacji zadań statutowych szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z biblioteki.”

        Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach - Art.22.1. mówi:
       „Biblioteki szkolne oraz biblioteki innych placówek systemu oświaty służą realizacji programów nauczania i wychowania, edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. W tym celu w każdej szkole publicznej jest prowadzona biblioteka szkolna.”
       Z ustawy wynika jak ważną rolę w procesie edukacji ma do spełnienia biblioteka szkolna. Tym, co odróżnia biblioteki szkolne od innych typów bibliotek, jest ich udział w procesie dydaktyczno- wychowawczym szkoły. Zgodnie z zapisami w „Biblioteczce Reformy”:
        „standardem edukacyjnym powinno być funkcjonowanie biblioteki w każdej szkole”,
       a „bezpośredni kontakt z biblioteką i jej zbiorami powinien towarzyszyć dziecku już od chwili rozpoczęcia nauki w szkole”,
       natomiast biblioteka szkolna winna:
       „wspomagać realizację programów nauczania i wychowania, edukację kulturalną i informacyjną uczniów oraz służyć kształceniu ustawicznemu nauczycieli.”

        Reforma edukacji wyznaczyła bibliotece, jako „nierozerwalnej części” szkoły, realizację zadań zapisanych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a zwłaszcza- udzielanie pomocy w nabywaniu przez uczniów umiejętności „poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.”

        Szczegółowo organizację biblioteki szkolnej i zadania nauczyciela- bibliotekarza określa statut szkoły zgodnie z potrzebami danej szkoły.

       BIBLIOGRAFIA:
Encyklopedia wiedzy o książce.
MEN o bibliotekach. [w:] Biblioteczka Reformy, Warszawa 2000 nr 25, s.14
Zarzębski T.: Polskie prawo biblioteczne 1773-1983.